Disleksi nedir? Disleksinin belirtileri nelerdir?

Disleksi doğuştan gelen gelişimsel ve travmaya bağlı disleksi olarak ikiye ayrılır. Doğuştan gelen disleksi doğum öncesi, doğum sırasında ve doğum sonrası komplikasyonlara bağlı olarak üçe ayrılır.

Doğum öncesi disleksiye, yetersiz ve dengesiz beslenme, gebelik sırasında geçirilen enfeksiyonlar ve bilinçsiz ilaç kullanımı etken olabilir. Uzun ve zor doğum plesenta anomalileri doğum sırasında oluşan disleksiye, doğumdan sonra bebeğin nefes almasındaki gecikme ve geçirdiği ateşli hastalıklar da doğum sonrası oluşan disleksi sebeplerindendir. Kalıtsal etmenlere bağlı olarak da disleksi ortaya çıkabilir.

Disleksi okul öncesi çağda çocuklarda ortaya çıkar, okul çağındaki çocuklarda daha belirgin ve anlaşılır hale gelir. Okul öncesi çağdaki çocuklarda renk, şekil, sayıları öğrenme konusunda bir takım güçlükler görülürken, okul çağındaki çocuklarda ise yazarken eksik yazma, hatalı yazma, ifade etme becerilerinde güçlükler ortaya çıkar.

Disleksi yaşam boyu süren bir durumdur. Doğru yardımla, disleksi olan birçok insan iyi okumayı ve yazmayı öğrenebilir. Erken teşhis ve tedavi, disleksi olan bireylerin okulda ve hayatta tutunmalarının anahtarıdır. Disleksi olan bireylerin çoğu, çok merkezli, yapılandırılmış yaklaşımı kullanarak özel olarak eğitilmiş bir öğretmen veya terapistin yardımına ihtiyaç duyar. Bu bireylere aynı anda birkaç duyu (işitme, görme, dokunma) gelişimini destekleyen sistematik ve açık bir yöntemle okuma ve yazma becerilerinin öğretilmesi önemlidir. Disleksi olan birçok kişinin bire bir yardıma ihtiyacı vardır, böylece kendi hızlarında ilerleyebilirler. Ayrıca, disleksi olan öğrenciler genellikle otomatik kelime tanıma becerilerini geliştirmek için çok sayıda yapısal uygulamaya ve acil düzeltici geri bildirime ihtiyaç duyarlar.

Beyin üzerinde yapılan çalışmalar normal beyinlerin sağ beyin yarım küresinin sol beyin yarımküresine göre daha küçüktür. Normal bir bireyde beyinin işleyiş şekli şöyledir:

Ses birimi üretimi: (sol inferior frontal gyrus): Beyinin bu bölümü sesli veya sessiz olarak kelimeleri seslendirmeye yardımcı olur. Bu bölüm ayrıca kelimeleri oluşturan küçük sesleri analiz eder. Bu bölüm daha çok yeni okumaya başlayanlarda daha aktiftir.

Kelime çözümleyiciler:( sol parieto temporal bölge) Beyinin bu bölümü daha çok yazılı kelimelerin analizini yapar. Bu bölümde kelimeyi oluşturan hece, ses ve harfler uygun bir şekilde seslendirilir.

Otomatik Dedektör bulucu: ( sol occipito temporol bölge) Beyinin bu bölümünün görevi kelimelerin otomatik olarak tanınmasını sağlamaktadır. Otomatik bulucu aktive edilir ve okuyucu hızlı bir şekilde kelimeyi algılar.

Bu durum disleksilerde daha farklıdır. Sağ beyin yarımküresinin, sol beyin yarımküresine eşit büyüklükte ya da sol beyin yarım küresinin daha küçük olduğunu ortaya koyar. Disleksilerin sol beyin yarımküresindeki farklılıkların bu bozukluğun nedeni olduğu düşünülmektedir.

Disleksi okuma sorunu, yazmada meydana gelen ve matematiksel işlemlerde meydana gelen işlemler olarak ayrılır ve farklı adlar alır.

Okuma sorunları (reading disorder ) diğer adıyla Dyslexia: Kelimeleri tersten okuma, kelimeleri atlama, heceleri atlama, heceleri karıştırma, harfleri karıştırma, duraksayarak okuma gibi okuma güçlüğü çekerler.

Yazma sorunu Disgrafi: Yazı yazmak istediklerinde harfleri ters yazmaları, bazı harflerle rakamları karıştırmaları, kısacası birbirine benzer sembolleri karıştırıp hatalı kullanmaları olasıdır. Örnek: “E” harfini ters yazabilir veya “E” yerine “3” rakamını kullanabilirler. Özellikle küçük “d” harfi ile “b” harfi, noktalı harflerle noktasız harfler sıklıkla karıştırılır.

Matematiksel işlemlerden kaynaklanan sorunlar diskalkuli: matematiksel ilişkileri anlama, yazma ve hesaplamada, sayısal sembolleri tanıma, kullanma ve yazmada bozukluk ya da eksiklik (Beachman, 2003) olarak tanımlanır. Diskalkuli çocukların % 5 inde görülebilmektedir. İlkokul birinci sınıfta fark edilemeyebilir ama ikinci ve üçüncü sınıfa doğru kendini gösterebilir.

Bu güçlüklerin birden fazlası bir arada görülebilir, hatta “Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu” da sıklıkla öğrenme bozuklukları ile birlikte görülür.

Disleksi üzerine ilk çalışan nörologlardan Samuel T. ORTON disleksinin sık karşılaşılan özelliklerini şöyle belirlemiştir.

· Yazılı kelimeleri öğrenme ve hatırlamada zorluk.

· b ve d, p ve q harflerini, 6 ve 9 gibi sayıları ters algılama; kelimelerdeki harfleri yada sayıları karışık algılama, ne’yi en; 3’ü E; 12’yi 21 olarak algılamak gibi.

· Okurken kelime atlama.

· Hecelerin seslerini karıştırmak ya da sessiz harflerin yerini değiştirmek, sıklıkla yazım hatası yapma.

· Yazı yazmada zorluk çekme.

· Gecikmiş ya da yetersiz konuşma.

· Konuşurken anlama en uygun kelimeyi seçmede zorluk yaşama.

· Yön (yukarı, aşağı, sağ, sol gibi) ve zaman (önce, sonra, dün, yarın, gün, ay, yıl gibi) kavramları öğrenme konusunda zorluk çekme.

· Elleri kullanma da hantallık ve beceriksizlik.

• Problem çözümü için strateji geliştirememe.

• Zayıf bellek nedeniyle yapılan hesaplama hataları.

• Kesirleri anlamada güçlük yaşama.

• Çarpma, bölme, toplama ve çıkarma işlemlerinde güçlük çekme.

• Analog saatleri okumada zorluk yaşama.

• Sayıları birbiriyle kıyaslayamama; negatif ve pozitif sayıları ayırt edememe.

• İşlemleri parmak kullanarak yapma.

Erken tanı bu çocukların gelecekte alacakları eğitimin tespiti açısından çok önemlidir. Bu konuda çocuğa yardımcı ve destek olunmalıdır.

Gülşen Yıldırım

Aile Danışmanı /Oyun Terapisti